Darowizna nieruchomości przed ogłoszeniem upadłości

Nieodpłatne rozporządzenie prawem przez osobę niewypłacalną

Jednakowoż, rozporządzenie swym prawem przez osobę niewypłacalną, może budzić uzasadnione wątpliwości, co do swej skuteczności. Dlaczego bowiem prawo miałoby dopuszczać podobne pokrzywdzenie wierzycieli w sytuacji, gdy darowanie nieruchomości spowoduje pogłębienie stopnia zadłużenia i zniweczy nadzieję pełnego zaspokojenia wierzycieli.

Kompetencja syndyka

Z pomocą w tym momencie przychodzą przepisy Prawa upadłościowego przyznające syndykowi kompetencję do zaskarżania czynności prawnych upadłego dokonanych z pokrzywdzeniem wierzycieli na zasadach określonych w Kodeksie cywilnym w przepisach o ochronie wierzycieli (tj. do wystąpienia z tzw. skargą pauliańską). Uprawnienia wierzyciela w niniejszym przypadku, przejmuje więc syndyk, który składając do sądu skargę pauliańską (tj. pozew o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną) wszczyna postępowanie przeciwko obdarowanemu.

Ochrona wierzycieli przyznana w Kodeksie cywilnym

Zgodnie z przepisem art. 527 § 2 Kodeksu cywilnego czynność prawna dłużnika dokonana jest z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Oznacza to, że z niewypłacalnością mamy do czynienia już w sytuacji, gdy stan majątkowy dłużnika powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela, a jeśli nawet istnieją szanse uzyskania zaspokojenia roszczenia, to wiązać będzie się to z dodatkowym znacznym nakładem kosztów, czasu i ryzyka. Inaczej, stan niewypłacalności dłużnika w stopniu wyższym obejmuje utrudnienie i opóźnienie zaspokojenia. Chodzi przy tym o rzeczywistą niewypłacalność dłużnika, ocenianą według chwili wystąpienia przez wierzyciela z akcją pauliańską, jak również chwili wyrokowania.

Pogłębienie stanu niewypłacalności

Można sobie wyobrazić więc sytuację, gdy darowizna nieruchomości, udziału w niej, czy w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu dokonana została w momencie istnienia zadłużenia wobec przynajmniej jednego lub większej liczby wierzycieli, a nieodpłatne darowanie w sposób istotny uszczupliło majątek dłużnika pogłębiając tym samym jego niewypłacalność. Przy czym, należy zdać sobie sprawę, że dokonanie darowizny na rzecz osoby bliskiej pozwala domniemywać działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Ocena dokumentów upadłościowych

Syndyk, będąc w posiadaniu wszelkich dokumentów upadłościowych, jest w stanie ocenić stopień niewypłacalności dłużnika w momencie dokonywania czynności darowania oraz jej wpływu na stan funduszy masy upadłości. W sytuacji, gdy dochody upadłego w dacie sporządzania planu spłaty wierzycieli, nie pozwalają na całkowite zaspokojenie wierzycieli, które byłoby możliwe w razie likwidacji przez syndyka darowanego przedmiotu upadłego, pokrzywdzenie jest bezsprzeczne. Utwierdza to jedynie przekonanie, że w dacie zawierania czynności darowizny upadły powinien był spodziewać się, iż nieodpłatne darowanie nieruchomości, udziału w niej lub udziału w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu w przyszłości uniemożliwi spłatę wierzycieli z jego majątku osobistego. Fakt dokonania darowizny opisanego przedmiotu znacznie wydłuża okres postępowania upadłościowego, zwiększając równocześnie jego koszty oraz opóźniając zaspokojenie wierzycieli.

Skutek wytoczenia powództwa

W razie skutecznego wytoczenia powództwa, postępowanie kończy się wyrokiem uznającym czynność darowizny za bezskuteczną względem masy upadłości. Syndyk może wówczas dochodzić zaspokojenia z przedmiotu darowizny, która wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszła z majątku dłużnika. Orzeczony względny charakter bezskuteczności czynności prawnej, stanowiącej podstawę wpisu do księgi wieczystej, nie przywróci jednak własności na rzecz upadłego, a tym samym nie spowoduje niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze z rzeczywistym stanem prawnym w rozumieniu art. 10 u.k.w.h

Brak przesłanek uznania czynności za bezskuteczną

Podstawa do wytoczenia powództwa w przedmiocie uznania darowizny za bezskuteczną nie wystąpi przeto, gdy czynność ta dokonana była w terminie wcześniejszym niż rok od dnia złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, a darujący nie znajdował się wówczas w stanie niewypłacalności. W przypadku, gdy darowizna nastąpiła na chwilę lub na długo przed powstaniem stanu niewypłacalności dłużnika, może on być pewny co do jej skuteczności (przynajmniej na gruncie przepisów ustawy Prawo upadłościowe).